«Το πιο περιφερειακό μέρος του κόσμου»· τα δυο τετραγωνικά μέτρα ανάμεσα στο στόρι του Venus (που είχε κλείσει αλλά εμείς παρόλα αυτά δε λέγαμε να φύγουμε) και στην εξωτερική του πόρτα. Έτσι το αποκάλεσε ο φίλος μου ο Ε. και μας έβαλε να σταθούμε και να αφουγκραστούμε τις φωνές στην Carrer d’ Avinyo (έξω) και τη μουσική από το αυτοσχέδιο πάρτι που καταστρώσαμε στο μαγαζί (μέσα). Ένας οριακός χώρος, ανάμεσα στο έξω και το μέσα, ερωτικός σχεδόν, σύμφωνα μ’ αυτόν.
Εντάξει, το είχαμε τσούξει λιγάκι και από τρέλα μπόλικη, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν μπορούμε να φιλοσοφούμε κιόλας!
Ήμασταν στο όριο μιας πραγματικότητας και την αρχή μιας άλλης· η ζωή είναι γεμάτη από τέτοια αντιθετικά ζεύγη (εξωτερικό/ εσωτερικό, οικείο/ άγνωστο, ευχάριστο/ δυσάρεστο), άρα και από σημεία όπου τα δύο αντίθετα συναντιούνται, σε ένα χώρο ουδέτερο που είναι τίποτα από τα δύο ή και τα δυο μαζί. Και το πιο ισχυρό ζεύγος απ’ όλα: πρέπει / δεν πρέπει.
Από τα πρώτα πράγματα που μαθαίνουμε από παιδιά είναι το όριο του επιτρεπτού και του απαγορευμένου. Η πολιτεία, η κοινωνία, ο φιλικός μας περίγυρος, η οικογένεια μας μαθαίνουν τι επιτρέπεται και δημιουργούν ένα πλέγμα γύρω μας μέσα στο οποίο μας αφήνουν να κινούμαστε με σχετική ελευθερία. Πέρα από αυτό: τιμωρία, περιθωριοποίηση, απόρριψη. Μια ανάσα μακριά από το «απαγορεύεται», είναι τα όρια μέσα στα οποία δημιουργούμε, διαγράφουμε την τροχιά μας, μεταμορφώνουμε τον περιβάλλοντα χώρο, εκφραζόμαστε…
Όπως η Carolee Schneeman, στην performance του 1976, «Μέχρι τα όριά της και περιλαμβάνοντάς τα», όπου δεμένη από το πόδι κινούνταν και ζωγράφιζε μέχρι εκεί όπου μπορούσε να φτάσει. Με κόπο, πόνο, άφηνε το αποτύπωμά της στην τροχιά που της επέτρεπαν να διανύσει τα δεσμά της, πότε ως λαβυρινθώδεις γραμμές, πότε ως λέξεις.
Έτσι και ο καθένας από εμάς· αφήνει το στίγμα του στο χώρο που ζει και στους ανθρώπους που συναντά στην πορεία του. Μέσα στα όριά μας και περιλαμβάνοντάς τα· συχνά με πόνο ή κίνδυνο δοκιμάζουμε την ελαστικότητά τους και καταφέρνουμε να τα σπρώξουμε λίγο πιο πέρα. Και κάποιες φορές τα σπάμε…
Και καλά να παραβαίνεις τα όρια που θέτουν οι άλλοι. Αυτά τα όρια απλά υπάρχουν, τα αντιμετωπίζεις, τα απορρίπτεις (πληρώνοντας το τίμημα) ή και τα διαπραγματεύεσαι.
Τι συμβαίνει όμως με τα όρια που θέτει ο καθένας στον εαυτό του;
Όλοι έχουμε πράγματα που δε θα δοκιμάζαμε ποτέ στο φαγητό, στο σεξ, στον τρόπο ζωής, είτε επειδή δε μας θέλγουν είτε επειδή τα θεωρούμε επιβλαβή και προσπαθούμε να μένουμε μακριά τους, όσο και να μας αρέσουν.
Όσοι με γνωρίζουν καλά ξέρουν ότι οι κακές συνήθειες είναι προέκταση του χαρακτήρα μου. Όπως και η διαρκής προσπάθεια να τις πολεμήσω, όχι επειδή δεν αποδέχομαι τον εαυτό μου όπως είναι (Καλά, όποιος είναι εντελώς ακομπλεξάριστος να σηκώσει το χέρι· σε γενικές γραμμές πάντως τα έχω βρει με τον εαυτό μου) αλλά επειδή το θεωρώ κάτι σαν άσκηση αυτοπειθαρχίας να βάζω στον εαυτό μου «απαγορεύσεις» προς συνήθειες ή πράγματα που θεωρώ ότι μου κάνουν κακό, ότι μπορούν να αλλοιώσουν κάτι από εμένα. Κάποιες φορές όμως το «όχι» γίνεται «γιατί όχι;» και βρίσκομαι να επαναλαμβάνω διαδρομές που πίστευα ότι είχα αφήσει οριστικά πίσω μου.
«Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις / (Η μέρα που αφέθηκες και ενδίδεις)» (Κ. Καβάφης).
Η στιγμή αυτή προκαλεί ανάμικτα συναισθήματα· απόγνωση, γιατί νιώθω ότι γύρισα στο μηδέν και πρέπει να πάρω το δρόμο και πάλι από την αρχή γνωρίζοντας αυτή τη φορά ότι δύσκολα θα νικήσω τον εαυτό μου· ανακούφιση γιατί ξαναβρήκα ένα κομμάτι του εαυτού μου που απέρριπτα, «κακό» αλλά δικό μου όπως και να έχει.
Μέσα στην τρέλα και στο ντελίριο της βραδιάς «στο πιο περιφερειακό μέρος του κόσμου» κάποια στιγμή «αφέθηκα και ενέδωσα»· έφυγα εσκεμμένα από τα όρια και τις απαγορεύσεις που είχα βάλει εγώ η ίδια στον εαυτό μου:
She expressed herself in many different ways / Until she lost control again /And walked upon the edge of no escape /And laughed “I've lost control”… (Joy Division)
Τραγουδούσα γυρνώντας σπίτι… είχα χάσει όμως πράγματι τον έλεγχο;
Χάνουμε τον έλεγχο όταν ξεφεύγουμε από τα όρια για λίγο ή τον έχουμε ακόμα καλύτερα; Γιατί άλλο να είσαι μέσα στην ασφάλεια των ορίων και άλλο να περπατάς πάνω σε αυτά και να βγάζεις τα πόδια σου έξω από το κενό, το δεύτερο απαιτεί πολύ σημαντικότερη προσπάθεια αυτοελέγχου προκειμένου να διατηρήσεις την ισορροπία σου. Αρκεί να ζυγίζουμε καλά τον κίνδυνο και να αποφεύγουμε ό,τι μπορεί παραμορφώσει την ψυχή και το μυαλό μας.
Όμως όταν γίνεσαι «παραβάτης» των ορίων σου, πώς αντιμετωπίζεις τις τύψεις σου ή πώς δικαιολογείς την αντίφαση να κάνεις αυτό που καταδίκαζες πριν από λίγο; Χρειάζεται ειλικρινής κουβέντα με τον εαυτό σου, να καταλάβεις το πώς και το γιατί και να απαντήσεις αν χρειάζεται να αναθεωρήσεις τις απόψεις που είχες μέχρι πριν από λίγο ή να ορθώσεις και πάλι τα ίδια όρια.
Αλλά γιατί να βάζουμε όρια, όταν τα γκρεμίζουμε και τα ξαναχτίζουμε διαρκώς, είτε στο ίδιο σημείο είτε λίγο πιο πέρα, προκειμένου να δώσουμε ακόμα μερικά βήματα ελεύθερου χώρου στον εαυτό μας;
Για να μην θέσουμε τον εαυτό μας σε κίνδυνο με εμπειρίες που μπορεί να μας βλάψουν ή ανθρώπους που θεωρούμε ότι μπορούν να μας πληγώσουν. Τα όρια είναι μάλλον σαν προστατευτικό δίχτυ, που εμποδίζει την ελεύθερη πτώση ή τον τραυματισμό στις ακροβασίες μας.
Κάποιες φορές όμως τα αγνοούμε εσκεμμένα και κάνοντας ένα καλά υπολογισμένο σάλτο στο κενό αναπνέουμε τον αέρα της άλλης μεριάς πριν ξαναγυρίσουμε πίσω, στην ασφάλειά τους. Ξεπερνάμε τα όριά μας προκειμένου να εκτονώσουμε ένα ψυχολογικό φορτίο, να ζήσουμε πιο έντονα στιγμές που βρίσκονται πέρα από αυτά· για λίγο απολαμβάνουμε τη γεύση του απαγορευμένου.
Όπως στις εμπειρίες, έτσι και με τους ανθρώπους δημιουργούμε καμιά φορά φράγματα. Χτίζουμε τείχη με λέξεις που ορίζουν επακριβώς τη σχέση μαζί τους, ώστε να μην μπορέσουμε να δεθούμε περισσότερο με έναν άνθρωπο ο οποίος διαισθανόμαστε ότι θα μας προκαλέσει ηθελημένα ή ακούσια πόνο – αν για παράδειγμα θα πρέπει να τον αποχωριστούμε σύντομα. Εδώ όμως τα όρια δεν έχουν νόημα· αν είναι ένας άνθρωπος που δε μας ταιριάζει, η αδιαφορία θα μας απομακρύνει από αυτόν. Αν πάλι είναι κάποιος που αξίζει, όσες λέξεις και να βάλουμε για να σιγουρέψουμε τα θεμέλια του τείχους μας, αυτός σαν ποταμός θα περάσει κάτω από αυτά, θα έρθει και θα μας πλημμυρίσει με δυνατά αισθήματα. Και τη στιγμή του αποχωρισμού ο πόνος θα είναι ο ίδιος – όσα όρια και να έθεσες – αλλά η χαρά ακόμα πιο μεγάλη, που έζησες έστω και κάποιες στιγμές μαζί του. Τα αισθήματα δεν μπαίνουν στη φορμόλη. Ευτυχώς.
Να αποδεχόμαστε τα όρια, να τα σεβόμαστε, αλλά καμιά φορά να προσπαθούμε να αγγίξουμε πέρα από αυτά για να συναντήσουμε τους ανθρώπους που είναι λίγο πιο μακριά από εμάς και τις εμπειρίες που είναι έξω από τα καθιερωμένα και θα πλουτίσουν τη σκέψη μας.
Να ζήσουμε μέχρι τα όριά μας, περιλαμβάνοντάς τα … και κάποιες φορές λίγα βήματα έξω από αυτά…
Υ.Γ.: Καλέ τι σοβαρή που ήμουν αυτή τη φορά! Καβάφης, Schneeman και Joy Division στο ίδιο post; Τι συνδυασμός και τούτος… Υπόσχομαι να επανέλθω με κάτι πιο ελαφρύ την επόμενη φορά!
Η φωτογραφία είναι από την performance της Carolee Schneemann, «Μέχρι τα όριά της και περιλαμβάνοντάς τα»…
